Σάββατο 3 Ιανουαρίου 2015









Homes and Houses





Η πρώτη ανάρτηση ετούτης της χρονιάς  αφορά ένα βιβλίο-πρόκληση, όπως συνήθως αποτελεί το δεύτερο βιβλίο ενός συγγραφέα. Ο Γιώργος Μητάς, τρία χρόνια μετά την βραβευμένη συλλογή διηγημάτων "Ιστορίες του Χαλ", απαντά  με μία νουβέλα που ξεχωρίζει για την  ατμόσφαιρα  και την διαφορετική θεματική της - "Το Σπίτι" (Κίχλη, 2014) ανήκει στον χώρο του φανταστικού και του θρίλερ, και πραγματεύεται το ζήτημα της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Πρωταγωνιστής είναι ο Νίκος Βελισσάρης. Σε μια κρίσιμη καμπή της ζωής του, αποφασίζει να αλλάξει το παρόν και να κυνηγήσει το όνειρο - να γίνει συγγραφέας. Τα έχει όλα οργανωμένα στο μυαλό του - θα παραιτηθεί από την δεκάχρονη υπαλληλική εργασία του, θα αφοσιωθεί για ένα χρόνο στην συγγραφή και κατόπιν θα επιδιώξει να διοριστεί καθηγητής σε σχολείο ώστε τον ελεύθερο χρόνο που θα του αφήνει η διδασκαλία να τον αφιερώνει στην συγγραφή. Το σχέδιό του όμως ανατρέπεται όταν αναγκάζεται να αφήσει το διαμέρισμά του, κάτι που δημιουργεί αρκετά εμπόδια. Εκείνη τη στιγμή θα λάβει μία αναπάντεχη πρόσκληση από κάποιον κ.Κάλφογλου για να πάρει μέρος σ' έναν πρωτότυπο διαγωνισμό: θα πρέπει να παραμείνει για μία εβδομάδα στον Οίκο της Γραφής, όπως ονομάζει ο Κάλφογλου το σπίτι του στην Ύδρα. Στην διάρκεια της θα πρέπει να γράψει ένα ολοκληρωμένο διήγημα και αν αυτό τον ικανοποιεί, θα κερδίσει υποτροφία ενός χρόνου. Η πρόσκληση είναι πολύ δελεαστική για να την αρνηθεί ο Βελισσάρης. Βέβαια, ο όρος που θέτει ο Κάλφογλου για απόλυτη μυστικότητα τού γεννά κάποιες επιφυλάξεις αλλά όχι αρκετά ισχυρές για να τον αποτρέψουν.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρεις ενότητες, στην πρώτη από τις οποίες ο Βελισσάρης αφηγείται την ιστορία της πρόσκλησης. Στην επόμενη, που χωρίζεται σε έξι μικρά κεφάλαια -όσες και οι μέρες που έμεινε στην Ύδρα-, εξιστορεί την διαμονή του εκεί. Την Δευτέρα ταξίδεψε για το νησί και όταν έφτασε, τον παρέλαβε από το λιμάνι ο Συμεών, ο έμπιστος υπηρέτης που εκτελεί χρέη μπάτλερ. Ο Συμεών τον οδήγησε στο Σπίτι και στον μυστηριώδη κύριο Κάλφογλου - έναν περιποιημένο αδύνατο άνδρα με παράξενα έντονο βλέμμα, που κινείται με το αναπηρικό του αμαξίδιο αθόρυβα και αδιάκριτα και στους δύο ορόφους του Σπιτιού. Η πρώτη μέρα πέρασε γρήγορα με την ξενάγηση στην υπέροχη βιβλιοθήκη και την επίσης ξεχωριστή δισκοθήκη του Κάλφογλου και μόλις στο τέλος της Τρίτης ο Βελισσάρης θα γράψει τις πρώτες γραμμές του διηγήματός του. Την Τετάρτη θα συνεχίσει το γράψιμο και τις διορθώσεις
του Ανθρώπου με τα μικρά χέρια όπως τιτλοφορεί το διήγημά του. Αυτό θα επαναληφθεί και τις υπόλοιπες δύο μέρες - όσο πλησιάζει η προθεσμία του Σαββάτου ο Βελισσάρης αφοσιώνεται στο κείμενο με μεγαλύτερη ένταση και προσήλωση. Παράλληλα, όλες τούτες τις μέρες έχει το χρόνο για να περιηγηθεί στο χειμωνιάτικο νησί (είναι Ιανουάριος), να έχει ένα μικροατύχημα και να ανακαλύψει μικρές λεπτομέρειες που τον ανησυχούν προς στιγμήν, σταδιακά όμως τον επηρρεάζουν. Για παράδειγμα, κάθε επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον είναι κομμένη όσο είναι μέσα στο Σπίτι, υπάρχει ένα θεοσκότεινο κατώγι στο εσωτερικό του σπιτιού που παρά λίγο να τον ρουφήξει στο σκοτάδι του, ο Συμεών έχει ιδιαίτερα ευαίσθητη ψυχοσύνθεση, ο Κάλφογλου ιδιαίτερη μυστικοπάθεια και οι δυό τους κάποια ιδιαίτερη σχέση. Την τελευταία μέρα της διαμονής του, ο νεαρός Βελισσάρης ετοιμάζεται επιμελώς να παρουσιάσει αυτοπροσώπως το δημιούργημά του στον Κάλφογλου. 


Η αλλαγή λογοτεχνικού είδους είναι ευπρόσδεκτη από έναν συγγραφέα που έχει αποδείξει ήδη με τις θαυμάσιες "Ιστορίες" του πως δεν αρέσκεται στις ευκολίες των ηρώων του, της γλώσσας ή του θέματος. Παρά το δύσβατο θέμα της συγγραφικής δημιουργίας και τις πολλές ελευθερίες που επιτρέπει ο χώρος του φανταστικού, ο συγγραφέας διατηρεί την επαφή του "Σπιτιού" με την πραγματικότητα - η ζωή του Νίκου Βελισσάρη στην Αθήνα, το ταξίδι του στην Ύδρα, οι περιπλανήσεις στο νησί και η κατεπείγουσα ανάγκη του επίδοξου συγγραφέα για δημιουργία που συγκρούεται με τα καθημερινά κρατούν το κείμενο γειωμένο. 

Η εξαιρετικής ακρίβειας κομψή γλώσσα του Μητά και ο άριστος χειρισμός της όπως και η συνέπεια του συγγραφικού ύφους που εντυπωσίασαν στις "Ιστορίες" είναι παρόντα κι εδώ. Μαζί τους όμως εμφανίζονται και ορισμένες αδυναμίες  - (λίγα) κενά κι εύθραστη ισορροπία στις περιγραφές, αμηχανία και βιασύνη στην κορύφωση της έντασης. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, το "Σπίτι" γράφτηκε πριν από τις "Ιστορίες του Χαλ", και τούτο αιτιολογεί μ' έναν μπορχεσιανό τρόπο τις συγκεκριμένες αδυναμίες. Η ελαφρά καχυποψία του Νίκου Βελισσάρη για την αναπάντεχη τύχη του  και τα παράξενα που συναντά στο νησί θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικό πλεονέκτημα της νουβέλας όπως και οι λογοτεχνικές περσόνες του Κάλφογλου, του Βελισσάρη και, ιδίως, του Συμεών - θα γίνονταν πραγματικά εμβληματικοί τύποι εάν ο συγγραφέας χειριζόταν διαφορετικά τις ιδιαιτερότητές τους. Μικρή εξαίρεση ο Στέλιος, η τυχαία γνωριμία του Βελισσάρη στο μπαρ, ο χαρακτήρας του οποίου ενσωματώνεται πολύ ομαλά στον ρυθμό και την φόρμα του κειμένου.

Δεν θα αναφερθώ στις πολλές φανερές διακειμενικές αλλά και μουσικές αναφορές που υπάρχουν στη νουβέλα, ούτε στις επιρροές του συγγραφέα που είναι εξίσου συναρπαστικές και τροφή για σκέψη από μόνες τους - θεωρώ πως έπονται της συνολικής αίσθησης που αναδύεται από μια αφήγηση. Κι εδώ, παρόλη την αμεσότητα της πρωτοπρόσωπης αφήγησης, επικρατεί ένα είδος ψυχρότητας. σαν ένα αόρατο δίχτυ να συγκρατεί τον αναγνώστη - δεν χάνεσαι στις λέξεις, στις γκόθικ λεπτομέρειες και στις ψυχολογικές εκφάνσεις των ηρώων. Στο κείμενο επικρατεί, όμως, και κάτι άλλο, απροσδιόριστο, που σε κρατά γερά στις σελίδες. Οξύμωρο αυτό, το παραδέχομαι, είναι όμως η δική μου αίσθηση της ανάγνωσης. Ίσως να οφείλεται και
στις μικρές δόσεις αναπάντεχου χιούμορ που ο συγγραφέας συνδυάζει με την αστεία επινοητικότητα. Για παράδειγμα, τα... οχυρωματικά έργα που ο Βελισσάρης κάνει πίσω από την πόρτα του δωματίου του και το πακέτο καταψυγμένων λαχανικών που ο Συμεών χρησιμοποιεί με κάθε σοβαρότητα αντί για πάγο για να αντιμετωπίσει τον χτυπημένο αστράγαλο του Βελισσάρη.
 
Δεν θα σχολιάσω, επίσης, το κεντρικό θέμα της νουβέλας -δλδ την αγωνία της δημιουργίας- κι αυτό διότι ο Νίκος Βελισσάρης δίνει ο ίδιος την απάντηση - στην τρίτη ενότητα της νουβέλας βρίσκεται ήδη στην προετοιμασία της έκδοσης του πρώτου βιβλίου του. Οι δύο τελευταίες σελίδες του επιλόγου που εντέχνως δημιούργησε ο συγγραφέας νοηματοδοτούν, κυριολεκτικά στο νήμα της ανάγνωσης, την ένταση του Βελισσάρη και τους παραλογισμούς του Κάλφογλου που στις μόλις προηγούμενες σελίδες έμοιαζαν ανεξήγητα.




Ένας συγγραφέας, λέει ο Κίπλινγκ, οφείλει να είναι πιστός στην φαντασία του και όχι στις εφήμερες απλώς περιστάσεις μιας υποτιθέμενης "πραγματικότητας" και ο Γιώργος Μητάς το εφαρμόζει με τον αρτιότερο τρόπο. Ωστόσο, πιστεύω πως μία δόση χιτσκοκικού flair ή  έστω λίγη από την εσωτερική θέρμη που καθοδηγούσε τον Βελισσάρη στην συγγραφή του διηγήματός του, δεν θα αλλοίωνε ούτε κατ' ελάχιστον τούτη την πίστη και θα μετέτρεπε το όμορφο κτίσμα σε πραγματικά οικείο χώρο.




Διόρθωση: Όπως μου επισήμανε ο κ.Μητάς, το Σπίτι γράφτηκε πριν εκδοθούν οι Ιστορίες, όχι πριν γραφτούν (δλδ η συγγραφή του Σπιτιού ακολούθησε αυτήν των Ιστοριών). Ζητώ συγγνώμη για την παρανόηση.






Σημειώσεις: Το "Σπίτι σε θάμνους" του Paul Kichilov είναι λεπτομέρεια από το εξώφυλλο του βιβλίου. Το δεύτερο σκίτσο είναι προσχέδιο του Γιαπωνέζου αρχιτέκτονα Tadao Ado για την κατασκευή του Κέντρου Τεχνών του Φρανσουά Πινό στην Βενετία. 

Δεν υπάρχουν σχόλια: